interview gepubliceerd in NRC Handelsblad 3 november 2015

tekst Wilfred Takken
Foto's Mieke Meesen

Neus snuiten en doorgaan

Toen Maria Goos het vervolg van de scheidingsserie Volgens Robert moest schrijven, werd ze ingehaald door het leven. Nu gaat de serie over de verlaten vrouw van de huisarts.

Volgens Jacqueline (VARA, 8 afleveringen) vanaf maandag, NPO 2, 21.25-22.50 uur.



"Er is toch geen wij meer?" zegt Jacqueline tegen haar man Robert, met wie ze in scheiding ligt. Typisch een zin van dramaschrijver Maria Goos: een beetje scheef Nederlands, het lijkt op spreektaal maar het is het niet, en het simpele zinnetje roept een wereld van leed op.

Maria Goos heeft een nieuwe tv-serie geschreven, Volgens Jacqueline. De serie, vanaf maandag op tv, is eigenlijk het tweede seizoen van Volgens Robert (2013), maar er is iets veranderd. Hoofdpersoon is niet meer de huisarts Robert (Peter Blok) die in een midlifecrisis raakt en zijn huwelijk op de helling zet. De nieuwe serie draait om zijn vrouw Jacqueline (Jacqueline Blom), die na de scheiding een eigen leven moet beginnen.

De perspectiefwisseling heeft alles te maken met de opmerkelijke geschiedenis van de serie. Hoofdrolspeler Peter Blok begon tijdens de opnames van Volgens Robert een relatie met actrice Tjitske Reidinga, die in de serie een psychiater speelde. Hierna verliet hij zijn vrouw, Maria Goos. Het leven imiteerde de kunst. Doordat Goos nu zelf in scheiding lag, zag ze zich gedwongen om voor het tweede seizoen iets nieuws te verzinnen.

In de Marokkaanse bakkerij 'Mediterrane', schuin tegenover haar nieuwe appartement op de Haarlemmerdijk in Amsterdam, vertelt Goos over het ontstaan van de nieuwe serie. De voorwaarde die ze stelt voor een gesprek: geen privévragen. Goos: "Ik heb helemaal geen zin om in het openbaar te gaan zitten janken over mijn scheiding. Daar hebben mensen niets mee te maken." Maar aangezien werk en privé in dit geval door elkaar lopen, blijkt het onvermijdelijk.

De serie ontstond in drie fasen. In de eerste fase had 'Volgens Jacqueline' nog een happy end.

Goos: "Op 8 juni 2013 ging Peter bij mij weg en een week of twee daarvoor had de VARA gevraagd of we een vervolg op Volgens Robert wilden maken. Toen hij wegging dachten we nog: misschien kunnen we nog wel samenwerken." Blok en Goos hadden al een opzet. De relatie zou daarin wel stuklopen, maar Robert en Jacqueline zouden weer samen komen.

Goos: "Ik dacht: misschien komt het wel weer goed met hen. Maar dan moeten ze wel een tijdje uit elkaar. Ze zouden zichzelf moeten heruitvinden; wie ze waren vóór ze in de verkleving van dat huwelijk kwamen. Ze zouden als bevrijde mensen weer samen door kunnen gaan. Als vrienden. Nou ja, als friends with benefits."

In de nieuwe serie heeft het echtpaar de keurige dokterspraktijk in Amstelveen verlaten om in de binnenstad te gaan werken in de Zorgpost waar onverzekerde verschoppelingen komen voor medische hulp. De ommezwaai blijkt onderdeel van Roberts midlifecrisis. "De kinderen zijn de deur uit, Robert heeft geen zin meer in Amstelveense eksterogen, hij wil iets betekenen voor de mensen. Ze gaan een nieuw avontuur aan, ze komen onder de stolp vandaan."

Maar het schrijven van zo'n vervolg lukte niet meer. Goos kon niet meer samenwerken met Blok. En gewoon een tweede seizoen maken ging niet: "Ik kon dat niet. Ik kon die ironische, speelse toon niet meer toepassen. Volgens Robert speelt luchtig met de stereotypes van een midlifecrisis. Daarvoor is het nu veel te ernstig geworden."

Goos begreep: een scheidingsdrama schrijven terwijl je zelf in een scheiding ligt, met je eigen ex in de hoofdrol, dat wordt moeilijk. "Maar ik dacht ook: wat dan? Als ik niet meer schrijf, verdwijnt de bodem onder mijn bestaan."

Toen kwam fase 2: ze schreef zonder hulp van Blok verder aan de vervolgserie, en Jacqueline zou de hoofdrol krijgen.

Goos wilde beschrijven hoe een verlaten vrouw over een scheiding heen komt. Maar moet je zo'n ramp niet eerst verwerkt hebben, wil je er over kunnen schrijven? "Onzin. Een kunstenaar die alles heeft verwerkt, gaat nooit meer werken. Die gaat in de kroeg zitten." Het moest ook zeker geen verwerkingsdrama worden. "Dat wilde ik pertinent niet. Ik krijg vaak dat soort teksten van mensen opgestuurd, waarin ze de dood van iemand of een mishandeling in hun jeugd verwerken. Heel goed dat ze dat opschrijven. Maar het is niet per se om te publiceren. Ik moet het voor de mensen maken, niet voor mezelf."

In de eerste aflevering zien we meteen dat de rollen zijn omgedraaid. In het eerste seizoen deed Robert vreemd, ontremd en zat Jacqueline zich daaraan te ergeren. Nu wordt Jacqueline gênant dronken op een terras. Robert ergert zich aan háár. Goos: "Weet je waarom ze zo raar doet? Zij denkt: we beginnen een nieuw leven, ik moet niet meer die vrouw zijn die ik was, die de hele praktijk onder controle had. Ik moet wat losser worden, want ik geloof dat Robert dat leuk vindt. Dus gaat ze in haar King Louie-jurk met een te laag decolleté en een Marlies Dekkers-bh drinken op een terras. Ze raakt een beetje van zichzelf af."

Goos liet deze versie lezen aan drie mannen: regisseur Joram Lürsen, de producent, en het hoofd drama van de VARA. "We zaten op een terras aan de Lindegracht. En ze zeiden: 'Het is wel heel mooi, maar het is vaag, zwaar en passief. We willen het lichter, ironischer'. Ik was woedend. 'Mannen!' dacht ik."

De regisseur, zelf gescheiden, zei over scheiden: 'Neus snuiten en doorgaan.' Goos: "Die zin heb ik ook in de serie gebruikt. Blijkbaar is dat de mannelijke manier: gewoon doorgaan. Hoewel ik ook mannen ken die het helemaal doorleven. Niet lang daarna is Joram trouwens afgehaakt. Ik dacht: weer een man die me verlaat."

Na het gesprek met de drie mannen fietste Goos kwaad weg. "Maar toen ik de hoek om was, wist ik al dat ze gelijk hadden. Ik had inderdaad een artistiekerig, Peter Handke-achtig iets geschreven. Een verstild drama met veel zitten, kijken, één vinger bewegen, een sigaretje; Jacqueline die in een drukke winkelstraat ineens tien minuten stilstaat. Totaal anders dan de eerste serie."

Toen kwam de derde fase, waarin de serie ontstond zoals hij uiteindelijk geworden is.

"Nu heeft de serie weer meer lucht en meer handeling. Maar de mooiste momenten vind ik nog steeds de stille scènes, als Jacqueline een sigaretje zit te roken op de trap of met de Swiffer zeventien keer door het huis gaat.''

De nieuwe serie ligt al een jaar op de plank. Toen Goos het vorig jaar voor het eerst zag, had ze er grote moeite mee: "Ik vond het eerst heel moeilijk om Peter te zien. Om hem intiem te zien met andere vrouwen." Waarom zit Blok überhaupt nog de serie? "Ik had hem nodig om dit verhaal te kunnen vertellen. Maar in de loop van de afleveringen gaat hij steeds minder een rol spelen."

Goos trok zich op aan hoe Jacqueline haar scheiding verwerkt in de serie: "Vaak dacht ik: Zó. Wat doet ze dat goed! Na acht afleveringen was Jacqueline al veel verder dan ik zelf was, in het verwerken en haar leven weer oppakken." Hoe kan dat? Hoe kun je een personage wijzer laten zijn dan je zelf bent? "Ik heb me geconcentreerd op het einde. Ik wilde per se dat ze er beter uitkwam. Dat het niet voor niets is geweest. Er zitten soms van die voorspellende dingen in mijn werk, dus ik hoopte dat het voor mijzelf ook zo zou gaan."

Zij begrijpt het wel, zegt Goos, mensen gaan op zoek naar autobiografische elementen in de serie, als in een sleutelroman: "Alles wat ik schrijf, heeft met mij te maken. Ook als ik over twee kaboutertjes schrijf, gaat het over mij. Maar Jacqueline is een totaal andere vrouw dan ik. Ze is een controlfreak, iemand die heel goed is in managen. Mij moet je nooit iets laten managen."

Jacqueline begon in Volgens Robert als tuttige controlfreak. "Zo'n vrouw ‐ ik vind dat je er wel veel van ziet tegenwoordig ‐ die een gezin managen alsof het een bedrijf is. Met de kinderkoets hossen ze dwars door de stad, van de tennisclub naar de knutselclub." Maar dankzij de scheiding komt ze daar helemaal los van. "De vrouw in aflevering acht is een heel andere dan in aflevering één. Je ziet haar afrekenen met iets uit het verleden, waardoor je ineens begrijpt; alles onder controle houden was haar bestaansrecht."

Hoe kreeg Goos het voor elkaar om over dokter Robert te schrijven, met haar verse ex-man in het achterhoofd? "Dat was moeilijk. Ik heb er studie naar gedaan. Waarom nemen veel mannen rond hun vijftigste zulke rigoureuze beslissingen? Ik heb veel gehad aan de website Get-real.info, die in stappen precies beschrijft wat een midlifecrisis is.

Wat de website haar vooral leerde: de midlifecrisis is een cliché: "De man in midlifecrisis ervaart het als het meest persoonlijke dat hij in zijn leven meemaakt. Maar hij is een cliché. De wijze Willem Morgenster zegt in de serie: Dat is de tragiek van de man over de helft, de voorspelbaarheid van zijn onvoorspelbaarheid."

Maar dat geldt ook voor de vrouw die het verlies verwerkt? Goos: "Ook dat lijkt een heel persoonlijk proces, maar het verloopt volgens vastliggende stappen. We denken dat we zelf ons leven vormgeven, maar ons lichaam is een chemisch fabriekje en we volgen gewoon de vaste patronen. Ik dacht dat het leven maakbaar is. Daar ben ik wel van teruggekomen."

In de serie zit ook een droomfantasie, waarin Jacqueline een lamp in bad gooit zodat Robert wordt geëlektrocuteerd. Is Volgens Jacqueline een wraakfantasie? Goos, verontwaardigd: "Ik ga toch geen wraak nemen?! Wat hebben de mensen daarmee te maken? Daar wordt een serie toch niet beter van?" Na drie seconden: "Nou ja, niets menselijks is mij vreemd. Maar verder is mijn richtlijn: living well is the best revenge. Ik ben nu ongeveer waar Jacqueline is op het einde van de serie. Ik heb eigenlijk een heel leuk leven nu."



Maria Goos (Breda, 1956) is een vaak bekroonde dramaschrijver. Ze brak door met de advocatenserie Pleidooi (1991-1994) die ze schreef met Hugo Heinen en Pieter van de Waterbeemd. Daarna volgde het nog beter ontvangen Oud geld (1995-1997), over een bankiersfamilie. In 2013 kwam Volgens Robert uit, over een huisarts in scheiding.

Voor het toneel maakte zeFamilie (1999, verfilmd), Cloaca (2002, ook verfilmd) en De geschiedenis van de familie Avenier (2007-2008). Cloaca was ook in het buitenland een succes. Acteur/ regisseur Kevin Spacey bracht het stuk naar Londen.

In 1998 schreef ze een stuk over twee kabouters, De Kuba Walda's, die worstelen met de vraag: commercieel gaan of principieel blijven? Het kabouterpaar gaat uit elkaar.

In het voorjaar van 2016 beginnen de opnames van een nieuwe tv-serie, La Famiglia, over een Italiaanse migrantenfamilie.