Cloaca

Cloaca

het toneelstuk, de film, het boek, Cloaca 2012, recensies 2012
Theatergroep Dronken Mensen speelt Cloaca van 20 november t/m 21 december 2024 in Bellevue op locatie: Bruggebouw A10 West, Bos en Lommerplein 300, Amsterdam
→ theaterbellevue.nl
→ dronkenmensen.nl

recensies
interviews
25 november 2024, recensie De Volkskrant

In de nieuwe versie werkt de vunzige zwarte komedie 'Cloaca' nog steeds, dankzij de acteurs


door: Vincent Kouters

Het toneelstuk was dé theaterhit uit 2002. In deze nieuwe uitvoering is een van de hoofdrolspelers een vrouw (Linde van den Heuvel): midlifecrises zijn van alle tijden en genders.

In 2002 was het dé grote toneelhit: Cloaca van Maria Goos, gespeeld door Pierre Bokma, Gijs Scholten van Aschat, Peter Blok en Jaap Spijkers. Over vier studievrienden die twintig jaar later, inmiddels halverwege de 40 en een hoop desillusies rijker, weer bij elkaar komen. Een verfilming en vele toneelversies volgden.

Nu spelen in het Bruggebouw boven de A10 in Amsterdam-West Linde van den Heuvel, Justus van Dillen, Xander van Vledder (samen acteurscollectief Dronken mensen), aangevuld met Mark Kraan, een nieuwe versie. Hoe relevant is Cloaca nog?

De desolate plek is alvast goed gekozen. Het onttakelde kantoorpand met uitzicht op een snelweg weerspiegelt de geestelijke leegte en verlorenheid van de vier personages. Een van die vier wordt nu gespeeld door een vrouw (Van den Heuvel), wat een van de weinige moderniseringen is. De dynamiek en kracht van het stuk veranderen er verder nauwelijks door. Midlifecrises zijn van alle tijden en genders.

De plot is uiteindelijk ook ondergeschikt. Politicus Joep zit in een huwelijkscrisis, Pieternel heeft juridische problemen, Tom is een aan lager wal geraakte advocaat en Maarten is een ijdele theaterregisseur. Hoe dat allemaal bij elkaar komt, is tamelijk onwaarschijnlijk, maar uiteindelijk is Cloaca een puur acteursstuk. Ook nu nog zitten de lol en waarde in de ongeremdheid waarmee de spelers zich in deze vunzige zwarte komedie werpen. Want vunzig is het: seksisme, grensoverschrijdend gedrag, machismo, een pijnlijke scène met een callgirl, het zit er allemaal nog steeds in.

En het werkt, dankzij deze spelers. Op een draaischijf etaleren ze hun beklagenswaardige ongeschiktheid voor het leven. Daarbij valt Van den Heuvel op, die haar Pieternel, tussen al die haantjes, ook nog eens mooie tragische eenzaamheid meegeeft.
22 november 2024, recensie NRC

De nieuwe versie van de Nederlandse klassieker ‘Cloaca’ boven de snelweg is een knallende tragikomedie


door: Ron Rijghard

De nieuwe versie van theaterklassieker ‘Cloaca’ van Maria Goos wordt door collectief Dronken Mensen met veel vaart en humor gespeeld. Je voelt medelijden en afschuw bij zoveel lelijke mannelijkheid.

Wat een genot om een van de hoogtepunten uit de Nederlandse toneelliteratuur opnieuw opgevoerd te zien worden. Cloaca, een tekst van Maria Goos, was een theaterhit in 2002, mede dankzij het spel van Pierre Bokma, Gijs Scholten van Aschat, Peter Blok en Jaap Spijkers. Het werd verfilmd en daarna ook veel in het buitenland gespeeld. Nu is er weer een nieuwe versie, door het jonge acteurscollectief Dronken Mensen. Ze spelen met een stevige portie esprit en overborrelende geestdrift, die het beste uit het stuk bovenhaalt. Het resultaat is een knallende tragikomedie.

De locatie van de voorstelling is allesbehalve de luxe loft die Maria Goos voorschrijft, maar wel inspirerend. Deze versie speelt zich af in een kale, betonnen ruimte, in een bruggebouw over de Amsterdamse ringweg A10, zodat het publiek zicht heeft op een stroom gele en rode lampen in de diepte. De ruimte is ingedeeld met stoelen naast tafeltjes, als in een comedykelder. Op de tafels staan her en der borrelplankjes en koelemmers met witte wijn, zodat er alsnog een sfeer van overvloed hangt.

Cloaca ontleedt met chirurgische precisie de verkruimeling van een oude vriendschap. Vier veertigers, ooit studievrienden, worden door omstandigheden naar elkaar toegedreven, na jaren sporadisch contact. Het begint ermee dat ambtenaar Piet te horen krijgt dat ze 21 jaar aan verjaardagscadeaus op haar werk moet teruggeven. Elk jaar deed ze een keuze uit de afgeschreven kunst die in de kelder van het gemeentehuis lag opgeslagen. Nu wil de gemeente de werken terug, tot haar ontzetting.

Dan stormt Joep binnen in haar huis, dat efficiënt wordt weergegeven door niet meer dan een grote draaischijf. Joep, politicus, is ‘even’ bij zijn vrouw weg en komt logeren. Piet neemt vriend Tom als advocaat voor haar zaak, maar die blijkt net uit een kliniek te komen, waar hij was opgenomen nadat hij zonder het te beseffen in zijn onderbroek door Barcelona liep. Als laatste dient Maarten zich aan, sterregisseur, vlak voor een première.

Deerniswekkende mannelijkheid
In de kern zijn het typetjes: de pompeuze politicus, de doorgesnoven advocaat en de ijdele regisseur die ook een seksueel roofdier is. Maar ze worden door Goos met zoveel kleurrijke details tot leven gewekt dat ze daar bovenuit stijgen en gaan vliegen.

Wat ze gemeen hebben, is dat het volstrekt door zichzelf geobsedeerde mannen zijn. Geen van hen luistert naar de wanhopige Piet. Haar woorden zijn ruis die ze hoogstens als een adempauze in hun monoloog toestaan. Al die spaak lopende dialogen zijn om van te smullen. Bij alles wat ze zeggen onthullen ze meer van hun misstappen, wangedrag en hypocrisie, en laten ze zien hoe lelijk ze eigenlijk over hun vrienden denken. Zo pelt Goos laagjes vernis af en komt ze tot een geestig-venijnig portret van deerniswekkende én huiveringwekkende mannelijkheid.

Justus van Dillen excelleert als windbuil Joep, een door-en-door opportunistische politicus, die zijn relatiebreuk vooral een probleem vindt omdat zijn naam wordt genoemd als mogelijke minister bij de formatie. „Helaas wel voor een andere partij dan ik had gepland”, is zo’n gouden tussenzinnetje van Goos dat de man optimaal definieert. Hilarisch hoe Van Dillen strak en onverstoorbaar zijn gedachtengang voortzet nadat iemand anders iets zegt en hoe verbaasd hij is als hij op fouten wordt gewezen. Net zo knap is hoe Xander van Vledder de jachtige nervositeit van de manische Tom weergeeft. Zijn gekte blijft navolgbaar.

Hoewel Linde van den Heuvel delicaat gestalte geeft aan Piet is het toch een verarming dat Piet (‘Pieter’ in het origineel) nu een vrouw is. In Cloaca ligt de mannenvriendschap op de snijtafel, maar tegenover drie mannetjesapen staat nu geen bange, hulpeloze man, maar een bange, hulpeloze vrouw. Dat geeft minder diepte en contrast aan hoe mannen kunnen zijn. Toch maakt het de slagkracht van deze moderne klassieker er ook weer niet veel minder door. Gerede kans dat je als publiek helemaal vergeet je wijn op te drinken.
9 november 2024, interview in Het Parool

Het corporale mannenclubje is afgeschud in deze nieuwe versie van theaterhit Cloaca: 'Dit stuk is bijna mythisch'


door: Marjolijn de Cocq

Theatergroep Dronken Mensen speelt 22 jaar na de eerste opvoering de klassieker Cloaca. Maria Goos schreef het voor de bevriende acteursgroep van toen, en ook nu is het een vriendenproductie. 'Cloaca is bijna mythisch. Moet je je daar wel aan wagen? Juist!'

'De lelijkheid van de kunst uit het nuldepot, bijna niet te verdragen! Maar dan die werken van Van Goppel, een Groningse kunstenaar. Nooit een tentoonstelling gehad, altijd geleefd van de kunstenaarsregeling. Even oud als Willem de Kooning - maar beter!'

Theatergroep Dronken Mensen repeteert de scène waarin gemeenteambtenaar Piet vertelt zichzelf acht werken van deze Van Goppel cadeau te hebben gedaan uit het depot vol subsidiekunst. Probleem: Van Goppel is inmiddels ontdekt, zijn werk is nu miljoenen waard. En de gemeente wil de kunst terug.

Dát gaan ze oplossen, vrienden Joep en Tom. Want Joep is invloedrijk in de politiek en Tom advocaat. Het blijkt spierballenvertoon, in de theaterhit Cloaca van Maria Goos. Want Joep is én weg bij zijn vrouw én verwacht een benoeming op een sleutelpost in het nieuwe kabinet. Tom blijkt zijn verblijf in een afkickkliniek en psychiatrische inrichting nog niet te boven.

Pieternel Piet staat in het centrum van de draaischijf waarop wordt gespeeld, onder haar raast verkeer op de A10. Deze nieuwe versie van Cloaca, 22 jaar nadat het stuk zijn première beleefde, wordt gespeeld in een leegstaande kantoorruimte van het Bruggebouw A10. Daar is het publiek straks fly on the wall in haar appartement - kunstenaar Mattia Papp transformeert de nu nog kale ruimte tot Piets 'kunstgrot'.

En ja, deze Piet is een zij; de Pieter die in de oorspronkelijke versie (en de film uit 2003) werd gespeeld door Pierre Bokma is Pieternel geworden. Maar nog steeds Piet, voor de vrienden die elkaar kennen van hun studententijd en als reflex nog de begroeting van toen gebruiken: 'cloaca' Volgens Van Dale: 1 riool, afvoerbuis; 2 (anatomie) uiteinde van het darmkanaal.

Goos schreef het stuk voor de hechte (acteurs)vriendengroep die Bokma, Peter Blok en Gijs Scholten van Aschat vormden. Bevriend acteur Jaap Spijkers werd gevraagd voor de rol van toneelregisseur Maarten. Maarten is nét iets meer buitenstaander, met zijn toneelstukken waarin 'altijd iemand in z'n blote reet staat' - én hij heeft een affaire met een stagiaire die ook nog eens de dochter van Joep is.

Intermenselijke verhoudingen "Het corporale mannenclubje schudden we af," zegt actrice Linde van den Heuvel. "Dat past ook in de huidige tijd, Vriendengroepen zijn nu veel meer gemêleerd. Maar we konden Piet van gender laten wisselen zonder verder veel aan het stuk te hoeven veranderen. Het bleek nog ontzettend actueel. In de intermenselijke verhoudingen, hoe mensen praten. Maar ook met de vragen die in het verhaal van Piet worden opgeworpen: Wat is kunst? Wat is het waard? Dat debat is nu alleen maar extremer geworden."

Ook theatergroep Dronken Mensen is een vriendenclub van drie• naast Van den Heuvel als Piet speelt Justus van Dillen Joep en Xander van Vledder Tom. Bevriend acteur Mark Kraan werd gevraagd voor de rol van Maarten. In de oorspronkelijke versie zijn de vrienden veertigers, de acteurs van Dronken Mensen zijn einddertigers. Van Dillen: "Strikt genomen schurken we ertegenaan. Maar de dingen waarmee de personages worstelen zijn herkenbaar."

Dronken Mensen werd opgericht in coronatijd. Van den Heuvel: "Wij met zijn drieën zijn beste vrienden. En we hadden het er al heel lang over dat we samen iets wilden doen. Toen kwam het moment dat we door covid allemaal werkloos raakten. We dachten: nu moeten we maar eens."

Lot uit de loterij Van Dillen: "We deelden de wens om zelf stukken te maken, onze eigen keuze en niet die van regisseurs en productiehuizen. En ook niet in een theater waar je alleen komt om te spelen, artiesteningang in en uit. De locatie moet een meerwaarde bieden én laagdrempelig zijn. Geen tribunes maar met je drankje zijn. Geen tribunes maar met je drankje van de bar naar je tafeltje. Maar wel hoogwaardig makerstoneel - we zijn toneelbeesten en we willen geen slap aftreksel zijn."

Het Bruggebouw kwam voor Cloaca als een lot uit de loterij. Van Dillen: "Dit was onze langste zoektocht ever, het nam echt groteske vormen aan. We hebben wel 75 plekken gezien maar vlak voor de kaarten in de verkoop zouden gaan, hadden we nog niets. Shitshitshit! En toen kwam een vastgoedmakelaar met dít, beter dan de eerdere locaties. We zien die vastgoedmakelaars misschien als commerciële types, maar ze vinden dit hartstikke leuk, ze zien ook dat het zonde is om panden zo lang leeg te laten staan."

Acteursgeweld Cloaca is het eerste oorspronkelijk Nederlandstalige stuk dat Dronken Mensen speelt. Van Vledder is de enige die de originele versie in het theater zag. "Ik was zeventien, ik had destijds inhoudelijk niet zo'n link maar ik was geïmponeerd door het acteursgeweld. Een paar weken later heb ik een monoloog van Joep gedaan bii miin auditie voor de Toneelacademie van Maastricht. En Justus deed ook een monoloog van Joep, we werden klasgenoten."

Van den Heuvel (Toneelschool Amsterdam): "We zijn altijd op zoek naar stukken die een tijdje niet gespeeld zijn. Cloaca was voor ons alle drie wel een van onze lievelingsstukken. Toch hadden we het eerst niet eens op ons lijstje staan. Ik speelde met Pierre Bokma in De Verleiders, ik dacht niet: die rol van jou ga ik wel eens even spelen. Cloaca is bijna mythisch. Dat was ook een van onze twijfelpunten. Moet je je daar wel aan wagen? Ja juist, was onze conclusie. Het is toch te gek dat er weer een poging wordt gedaan?"

Van Dillen: "Het is mooi dat toneel een levende traditie is. Als je één Hamlet gezien hebt, betekent het toch ook niet dat je niet naar andere Hamlets gaat? Ik denk zelf geen seconde aan de vergelijking met vroeger. Cloaca is een Nederlands wellmade play van de bovenste plank en het wordt niet voor niets over de hele wereld gespeeld." Van Vledder: "We zijn ook niet van die types die snel ontzag voor iets hebben." Van den Heuvel: "We hebben wel ontzag, maar we laten het ook snel weer los."

Komedie De film Cloaca, in de regie van Willem van de Sande Bakhuyzen, is zwarter dan het oorspronkelijke toneelstuk en hoe Dronken Mensen dat nu brengt. Van Vledder: "Het is een verhaal over verval, over eenzaamheid, over individuele pijn en ambitie die groter is dan de wil om vriendschap in stand te houden. Maar dat ligt allemaal onder een laag komedie die het stuk oergeestig maakt. Maria Goos is zo goed in doseren - elke keer als het zweemt naar sentimentaliteit komt er weer een grap."

In de film wordt de affaire van regisseur Maarten breed en bloot uitgemeten in een verhaallijn die, met het huidige MeToo-label, misschien wel acuter is dan destijds. Van Dillen: "Voor seksuele spanning hoef je je niet uit te kleden of seks te verbeelden. Dat is nu ook minder done. In het stuk wordt er ook alleen maar over gepraat - dat maakt het veel sterker."

Van den Heuvel: "Voor Mark is het best een uitdaging Maarten ook sympathiek te houden, om te voorkomen dat het publiek from scratch bij hem afhaakt. Nu denk je over die stagiaire meteen: écht niet hoor! Dat Piet hem daarom de deur wijst, heeft nu ook veel meer impact dan vroeger. Maar het zat er dus allemaal al in, het is écht een heel goed stuk hoor." Van Vledder: "Een meesterwerk." Van Dillen: "Eigenlijk zou iedereen Cloaca minstens een keer in z'n leven gezien moeten hebben."


naar boven    terug